Inleiding
Binnen dit thema worden methoden en maatregelen ontwikkeld voor het opheffen of voorkomen van ondergrondverdichting. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar de effecten van typen mechanische grondbewerkingen, maar ook naar de effecten van natuurlijke bewerkingen, zoals het toepassen van agressief wortelende gewassen en naar natuurlijk herstel door verdroging, vernatting en vorst. Bodemverdichting, dus ook de verdichting van de bovengrond, is een aantasting van de fysische kwaliteit van de bodem en is volgens de Europese Bodemstrategie één van de belangrijkste vormen van bodemdegradatie in Europa. Het vormt daarmee een belangrijk onderdeel binnen het overkoepelende thema Bodemgezondheid (Eng: Soil Health). Er zijn vele nadelige effecten bekend van bodemverdichting. Enkele voorbeelden zijn gereduceerde gewasopbrengsten door nat- en droogteschade, of een slechte water infiltratie. Door een slechte infiltratie van water ontstaat gelijkertijd een verhoogd risico op oppervlakkige afspoeling waardoor ook nutriënten en schadelijke stoffen in grote hoeveelheden versneld in het oppervlaktewater terecht kunnen komen.
Bijna 50% van de Nederlandse landbouwondergronden is verdicht. Ondergrondverdichting en klimaatverandering lijken elkaar te versterken: de effecten, zoals hierboven genoemd, van hogere neerslagintensiteiten en langere droogteperioden worden hierdoor nog duidelijker merkbaar. Zware landbouwvoertuigen in natte omstandigheden zijn over het algemeen de belangrijkste oorzaak van boven- en ondergrondverdichting, maar ook van structuurverlies van de bodem. Het wrange binnen dit thema is dat ondergrondverdichting (beneden de bouwvoor) moeilijk is te herstellen. Het algemene devies is daarom nog steeds dat voorkomen veel beter is dan genezen. Desalniettemin proberen we binnen dit thema te komen tot een set van herstellende maatregelen.
In het thema wordt sterk samengewerkt met het thema Grondbewerking en met de langjarige systeemexperimenten die ook in de andere thema’s worden uitgevoerd, bijvoorbeeld de niet-kerende grondbewerking (NKG), rijbanenteelt, bovenover ploegen en ondiep ploegen.
Werkwijze
De kennis- en ontwikkelingsvragen binnen dit thema zijn gericht op ondergrondverdichting:
- Welke maatregelen kunnen in algemene zin ondergrondverdichting opheffen, beperken, of voorkomen?
- Kan ondergrondverdichting door natuurlijke processen, zoals beplanting, vernatting en verdroging, of vorst worden verminderd?
- Kan ondergrondverdichting met agressief wortelende groenbemesters en/of gewassen worden verminderd?
- Werkt dit beter als dit gecombineerd wordt met een ondergrondbewerking?
- Hoe stel je ondergrondverdichting het beste vast?
- Wat is de ernst van ondergrondverdichting in Nederland en hoe verhoudt zich dat tot de rest van Europa en de wereld?
De hypothese is dat ondergrondverdichting 1/ verminderd kan worden door een bodemmanagementsysteem dat verdichting voorkomt en 2/ het natuurlijk herstel bevorderd kan worden door toepassing van agressief wortelende groenbemesters en/of gewassen (zie ook het thema Bodem-plant interacties). Experimenteel werk richt zich op het toetsen van deze hypothese. Het thema ondergrondverdichting richt zich nu (2020) voornamelijk op het meten van de effecten van verschillende managementopties in de systeemexperimenten: op zeekleigrond in Lelystad en zandgrond in Vredepeel. Dit thema heeft qua inhoud en experimenteel werk sterke connecties met andere thema’s binnen het project, maar ook met externe projecten. Daarom vormen de externe communicatie en disseminatie (artikelen, presentaties, demo’s) een essentieel en integraal onderdeel van dit thema.
In de eerste twee jaar (2017 en 2018) ligt de focus op vooronderzoek en inventarisatie en eerste bodemmetingen aan vooral de systeemproeven. In 2019 en 2020 wordt specifiek gekeken naar de verschillende effecten van woelen en ploegen in een 2-tal praktijksituaties. Deze vinden plaats in aansluiting op proeven binnen het thema Grondbewerking en de lange termijn systeemproeven.
De resultaten van het onderzoek vindt u terug in de nieuwsberichten en publicaties.
Sleutelpublicaties
Hieronder treft u de belangrijkste publicaties vanuit het thema Verdichting ondergrond
Akker, J.J.H. van den, 2020. Bodemverdichting: ondergrond en bovengrond. Fact finding paper voor de Raad voor Leefomgeving en Infrastructuur (RLI) voor het advies Vitale Bodem.
Brus, D.J. and J.J.H. van den Akker, 2018. How serious a problem is subsoil compaction in the Netherlands? A survey based on probability sampling. SOIL 4: 37-45. En: https://www.soil-journal.net/4/37/2018/
Akker, J.J.H. van den, F. de Vries, G.D. Vermeulen, M.J.D. Hack-ten Broeke en T. Schouten, 2012. Risico op ondergrondverdichting in het landelijk gebied in kaart. Wageningen, Alterra, Alterra-Rapport 2409. 80 blz.
Akker, J.J.H. van den, 2017. Bodemverdichting voorkom je onder de grond, Grondig: vakblad voor de cumelasector. 36-37, 2017-05-02, T. van der Stok.
Balen, D. Van, 2017. Ondergrondverdichting moordend. Bericht beter Bodembeheer 18-5-2017.
Vermeulen, G.D., Verwijs, B.R., Akker, J.J.H. van den, 2013. Vergelijking van de bodembelasting bij agrarisch veldwerk in 1980 en 2010. Wageningen, Plant Research International, Rapport 501, 38 p.
Publicatie overzicht
Kijk voor een volledig overzicht van publicaties op Publicaties - Verdichting ondergrond.
Nr |
Korte titel |
Projectleider |
Looptijd |
Onderzoekspartijen |
N.v.t. |
Versterken kennis ondergondverdichting |
Jan van den Akker |
2017-2018 |
WUR |
N.v.t. |
Meten ondergrondverdichting bij lopende experimenten |
Jan van den Akker |
2017-2018 |
WUR |
N.v.t. |
Testen perspectiefvolle maatregelen |
Jan van den Akker |
2017-2020 |
WUR |
N.v.t. |
Modellering en Analyse metingen Lelystad (zeekleigrond) |
Gerben Bakker |
2020 |
WUR |
N.v.t. |
Metingen Vredepeel (zandgrond) |
Gerben Bakker |
2020 |
WUR |
N.v.t. |
Modellering en Analyse metingen Vredepeel (zandgrond) |
Gerben Bakker |
2020 |
WUR |
N.v.t. |
Integratie Maatregelen met andere thema’s |
Gerben Bakker |
2020 |
WUR |
Onderzoekspartners (uitvoering)
Wageningen University & Research | Wageningen Environmental Research
Gerben Bakker
Wageningen University & Research | Open teelten
Derk van Balen
HAS den Bosch
Coen van Ruiten
Overige partners
ERF BV
Roy Michielsen
LTO Nederland
Mark Heijmans
Bionext
Marian Blom
IRS
André van Valen
Suikerunie
Pieter Brooijmans